دانشگاه پیام نور
منشور اخلاقی نشریههای علمی
نشریههای علمی دانشگاه پیام نور با رسالت انتخاب و انتشار با کیفیتترین پژوهشها در حوزههای مختلف علمی، فعالیت میکنند. بهمنظور تحقق این هدف، فرآیند بررسی و انتشار مقالات پژوهشی باید دقیق و با رویکردی بیطرفانه انجام گیرد. جلب اعتماد تمامی ذینفعان در مورد رعایت عدالت، در فرآیند بررسی و انتشار مقالات موجب شهرت و اعتبار نشریهها است. بنابراین، منشور اخلاقی نشریهها برای دستیابی به هدف اعتمادسازی در فرآیند بررسی و انتشار طراحی شده است. در این منشور، خطمشیهای نشریهها برای تضمین رفتار اخلاقمدار همه شرکتکنندگان دخیل در فرایند گفته شده بیان میشود. این منشور در سه بخش برای نویسندگان، سردبیران و داوران تنظیم شدهاست و از آنها درخواست میشود، ضمن مطالعه دقیق، هر گونه پرسشی را با سردبیر نشریه از طریق سامانه مدیریت مقالات مطرح کنند.
اصول اخلاقی نشریه و مصادیق سوء رفتار در نشر.
سیاستهای اخلاقی این مجله بر اساس اصول کمیته بینالمللی اخلاق نشر (Cope) و رعایت منشور اخلاقی نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است، و نشریات دانشگاه پیام نور به آنها پایبند هستند. همچنین اداره انتشارات دانشگاه پیام نور بر تمامی مقالات منتشره نشریات این دانشگاه نظارت داده و همگی آنها به رعایت اصول اخلاقی کمیته نشر بینالمللی و سیاستهای مورد نظر دانشگاه در این باره هستند.
مؤلفان، داوران، دبیران علمی و سردبیر هنگام همکاری با این نشریه باید این اصول اخلاقی را رعایت کنند.
مشروح اصول کمیته بینالمللی اخلاق نشر در آدرس زیر در دسترس است:
منشور اخلاقی برای نویسندگان
اصالت
سرقت علمی
الف. ثبت مقاله دیگری به نام خود.
ب. درج نام نویسندگان و پژوهشگرانی که در مقاله نقشی نداشتهاند.
ج. کپی برداری یا تکرار بخشهای قابل توجهی از مقاله دیگر (حتی اگر مقاله کپی شده مربوط به یکی از نویسندگان مقاله جدید باشد).
د. طرح نتایج حاصل از پژوهشهای دیگران به نام خود.
ه. چاپ مکرر مقاله توسط نویسنده واحد در چند نشریه.
و. بیان نتایج نادرست و خلاف یافتههای علمی یا تحریف نتایج حاصل از پژوهش.
ز. بهکارگیری دادههای نامعتبر یا دستکاری در دادههای پژوهش.
- موارد سرقت علمی توسط مسئولان نشریه بررسی و برای حفظ اعتبار و زحمات دیگر پژوهشگران، بدون هیچ تساهل و چشمپوشی با توجه به میزان سرقت علمی به شرح زیر برخورد قانونی میشود:
تضاد منافع
- نویسندگان نباید افرادی را معرفی کرده و نام برند که میدانند نسخه قبلی مقاله را خوانده و پیشنهادهای خود را مطرح کردهاند؛ زیرا چنین دانشی، بهطور خودکار فرآیند ارزیابی مخفی مقاله را نقض میکند.
داوری دو سوء کور
دقت
تألیف مشترک
پس از پذیرش مقاله برای انتشار، هیچ نویسندهای اضافه و یا تغییری در نویسندگان اول یا متناظر مجاز نیست. اگر نویسندهای بخواهد از فهرست نویسندگان حذف شود، باید نامهای را با امضای نویسنده و دیگر نویسندگان ارسال کند که نشاندهنده تمایل آنها برای حذف از فهرست نویسندگان باشد. هر گونه تغییر در ترتیب نویسندگان مستلزم امضای نامهای توسط همه نویسندگان است که نشان دهنده موافقت آنها باشد.
دستکاری استناد
حقوق انسانی
بههنگام بودن و سرعت عمل
حق چاپ و مجوز
تحت شرایط و معیارهای مجوز (CC BY 4.0) Creative Commons Attribution 4.0 International License منتشر می شود. دارندگان مجوز فقط در صورت استناد به مقاله منتشر شده اصلی می توانند آثار را کپی، توزیع، نمایش و ایجاد کنند.
منشور اخلاقی برای سردبیران
استقلال
سردبیر و دبیران نشریه باید استقلال قلم و تحریر خود را حفظ کنند و برای حصول اطمینان از اینکه نویسندگان آزادی قلم دارند، کار کنند. مسئولیت پذیرش یا رد مقالات با سردبیران است. طی روند عادی و متداول این کار مستلزم نظر و پیشنهاد داوران است؛ به هر روی، مقالههایی که به عقیده سردبیران کاملاً نامناسب هستند، ممکن است بدون ارزیابی داوران رد شوند.
عدم سوگیری
سردبیر و دبیران باید امتیاز جایگاه و موقعیت خود را به شکل محرمانه، بدون سوگیری، بهصورت سازندهای افزایش دهند. سردبیران، وظیفه داوری در مورد مقالات را صرفاً از لحاظ شایستگیهای علمی بر عهده دارند. سردبیران باید بدون طرفداری یا کینهتوزی شخصی یا ایدئولوژیک، عمل نمایند.
تضاد منافع
سردبیر و دبیران باید از هر گونه عملی که موجب افزایش تضاد منافع یا وجههای نامعقول از آن میشود، اجتناب کنند. برای نمونه:
داوری دو سوء کور
نشریه یک فرآیند ارزیابی مخفی دوطرفه را دنبال میکند که بهموجب آن نویسندگان، داوران را نمیشناسند و برعکس. جایی که به نظر میرسد مقالات مجله، تحت ارزیابی مخفی دوطرفه نبودهاند، استاندارد ارزیابی باید بهطور شفاف بیان شود.
محرمانه بودن
سردبیران (ویراستاران) و هیئت تحریریه آنها نباید اطلاعات مربوط به مقاله را برای کسی غیر از داوران و نویسندگان افشا کنند. رویههای اداری و رسمی باید برای حفظ محرمانه بودن فرآیند ارزیابی تعیین شود. انتظار میرود، سردبیران، از محرمانه بودن فرآیند ارزیابی مخفی دوطرفه و عدم افشای اطلاعاتی که ممکن است هویت نویسندگان را برای داوران یا برعکس فاش سازد، اطمینان حاصل کنند. گمنامی داوران صرفاً زمانی میتواند نقض شود که سردبیران از داوران اجازه فاش ساختن هویت آنها را دریافت کنند.
سردبیران باید اطمینان حاصل کنند که اعضای هیئت تحریریه آنها با این عمل، منطبق و سازگار هستند. آن بخش از مطالب مقاله ارسالی که منتشر نشدهاند، نباید در پژوهش شخصی یک سردبیر، بدون کسب رضایت مکتوب نویسنده استفاده شوند. اطلاعات یا ایدههای محرمانه که از طریق ارزیابی مقالات کسب شدهاند، باید بهطور محرمانه حفظ شوند و در جهت منافع شخصی استفاده نشوند.
کیفیت ارزیابی
بهطور معمول، دو داور برای ارائه نظر درباره یک مقاله دعوت میشوند. سردبیر باید بهطور روزمره و عادی، کلیه ارزیابیها را از لحاظ کیفیت بررسی و ارزیابی کند. در شرایط نادر، سردبیری ممکن است یک مقاله ارزیابی شده را قبل از ارسال به نویسنده، ویرایش کند (برای نمونه، برای حذف عبارتی که هویت داور را فاش میسازد) یا مقاله ارزیابی شده را چنانچه سازنده و مناسب نیست، برای نویسنده ارسال نکند. رتبهها و امتیازات کیفیت ارزیابی و دیگر ویژگیهای عملکرد باید بهطور ادواری توسط سردبیر برای حصول اطمینان از عملکرد بهینه مجله ارزیابی شوند. این رتبهها و امتیازات نیز باید به اتخاذ تصمیمات در زمینه انتصاب مجدد هیئت داوری و درخواستهای مستمر ارزیابی کمک کند. دادههای عملکرد فردی داوران باید در دسترس سردبیران باشد و بهطور محرمانه نگهداری شود.
بههنگام بودن
سردبیران باید برای تضمین ارزیابی به موقع همه مقالات و پاسخ سریع به درخواستهای نویسندگان درباره وضعیت ارزیابی، ظرف مهلت تعیین شده (حداکثر یک هفته پس از دریافت مقاله) نسبت به ارزیابی اولیه و انتخاب داوران اقدام کنند.
کیفیت تصمیم
سردبیران مسئول تشریح تصمیمات هیئت تحریریه برای نویسندگان درباره مقاله آنها هستند. سردبیران باید نامههایی با کیفیت بالا را بنویسند، بهگونهای که این نامهها تلفیقی از توصیههای داور و پیشنهادهای اضافی دیگر برای نویسنده باشند. سردبیران نباید نتیجه تصمیم را در قالب نامه، بدون ارائه توضیح، ضمیمه مجموعهای از توصیهها و پیشنهادهای داور کنند.
دقت
زمانی که سردبیر، شواهدی متقاعد کننده از داور مبنی بر نادرست بودن مفهوم یا نتیجه یک مقاله منتشر نشده دریافت میکند، باید مراتب را بهسرعت به نویسنده اطلاع دهد. اگر شواهدی مشابه درباره یک مقاله چاپ شده ارائه شود، سردبیر باید نسبت به انتشار فوری یک اصلاحیه، استرداد مورد قبلی، بیان مورد مربوط یا سایر یادداشتهای مرتبط به شکل مناسب اقدام نماید.
اختیار
اختیار و مسئولیت نهایی مجله باید با سردبیر باشد. سردبیر باید به تشکیلات مجله (اعم از خوانندگان، نویسندگان، داوران، سردبیران، کارکنان هیئت تحریریه و ناشر) احترام بگذارد و برای تضمین درستکاری و صداقت محتوای مجله و بهبود مستمر کیفیت آن بکوشد. سردبیر باید اعضای گروه تحریریه را مشتمل بر هیئت ارزیابی تحریریه انتخاب کند؛ حقوق و مسئولیتهای این افراد را تعیین کند و بهطور منظم عملکرد آنها را ارزیابی کند.
عملکرد
سردبیر باید شاخصهای عملکرد مجله را طرح کند. مجله باید حسابرسیهای سالانه درباره میزان پذیرش، فواصل انتشار، درصد مقالات ارسالی برای بازبینی و ارزیابی خارجی و سایر دادههای عملکرد را منتشر کند. شاخصهای عملکرد باید برای ارزیابی تحولات در بررسی و ارزیابی مقالات و فرآیندهای انتشار به کار گرفته شوند و بدین ترتیب عملکرد مجله را بهبود بخشند.
شکایات و بازنگری
ویراستاران باید از روال تعیین شده در نمودار جریان COPE پیروی کنند.
ویراستاران باید سریع به شکایات پاسخ دهند و باید اطمینان حاصل کنند که راهی برای شکایات ناراضی وجود دارد تا شکایات را ادامه دهند.
منشور اخلاقی برای داوران
ارتباط متقابل
ارزیابی و بررسی، فعالیتی حرفهای برای مجلات است که ارزش کل حرفه را فراهم ساخته و باید ترغیب شود. بهطور معمول پیش بینی میشود که پژوهشگرانی که مقالات خود را به مجله ارسال میکنند، بهطور متقابل دعوت مجله برای ارزیابی مقالات بپذیرند.
حق امتناع و عدم پذیرش
امتناع و رد درخواست ارزیابی یک مقاله بر حسب زمان یا موقعیت ضروری و لازم است. برای نمونه، داوری که احساس عدم صلاحیت کافی برای قضاوت در مورد مقاله پژوهشی میکند، باید از ارزیابی مقاله خودداری کند. داوران باید چنانچه نوعی تضاد منافع بالقوه وجود دارد، از ارزیابی مقاله خودداری کنند. چنانچه از داوران درخواست شود تا مقالهای را ارزیابی کنند که قبلاً بررسی و ارزیابی شده است، آنها باید جزئیات ارزیابی اولیه را به اطلاع سردبیر برسانند، مگر آنکه مشخص شود، درخواست ارزیابی مجدد توسط آنها مد نظر است.
داوری دو سوء کور
نشریه یک فرآیند ارزیابی مخفی دوطرفه دارد. داوران باید از ارزیابی مقالاتی که قبلاً پیشنهادهای مکتوب خود را در نسخه اولیه آن برای نویسنده فراهم ساختهاند، امتناع کنند. اگر داوری، هویت نویسنده یا نویسنده همکار را بشناسد، بهطور طبیعی مشمول خودداری از ارزیابی مقاله میشود. داوران مسئولیت اجتناب از نوشتن، گفتن یا انجام دادن هر چیزی که میتواند هویت آنها را برای نویسنده روشن سازد، نیز بر عهده دارند.
تضاد منافع
بهطور معمول، داوران باید از ارزیابی مقالاتی که از دید آنها مشمول تضاد منافع اعم از منافع مشترک، مالی، سازمانی و شخصی یا هر گونه ارتباط یا پیوندهای دیگر با شرکتها، نهادها یا افراد مرتبط با مقالات است، امتناع کنند. داورانی که ممکن است دارای تضاد منافع در زمینه یک مقاله خاص باشند، باید آن تضاد را برای سردبیر مشخص و آشکار سازند تا در ادامه، سردبیر سطح مناسب مشارکت آنها را تعیین کند. یک نمونه در این زمینه، موقعیتی است که در آن، داور دارای یک مقاله مشابه تحت ارزیابی در همان مجله یا مجله دیگر یا یک پروژه تحقیقاتی مشابه در دست تکمیل است. به خاطر داشته باشید که تحت فرآیند ارزیابی مخفی دوطرفه، از آنجاییکه داوران نویسندگان را نمیشناسند، بعید است که داوران از تضاد منافع مشمول نویسندگان اطلاع داشته باشند؛ بنابراین، به واسطهی این تضادها محدود نمیشوند. اگر داوران از چنین تضادهایی آگاه شوند، باید به سردبیر مجله اطلاع دهند.
عدم سوگیری
داوران باید مقالات را بهطور عینی، بیطرف یا عادلانه و حرفهای ارزیابی کنند. داوران باید از سوگیریهای شخصی در توصیهها و قضاوتهای خود اجتناب کنند.
محرمانه بودن
داوران باید به محرمانه بودن فرآیند ارزیابی احترام بگذارند. تشخیص این مسئله که مقاله محرمانه است، اهمیت دارد. داوران نباید در مورد مقاله با کسی غیر از سردبیر مجله بحث کنند و نیز نباید اطلاعات مقاله را بدون اجازه در اختیار کسی بگذارند. اگر داوران به عمل خلافی مشکوک هستند، باید سردبیر را بهطور محرمانه آگاه سازند و نباید نگرانیهای خود را تا زمان اعلام رسمی مجله، با سایر بخشها در میان بگذارند.
دقت
در ارزیابی مقاله و طرح توصیهها برای نویسنده یا نویسندگان، داوران باید همواره به خاطر داشته باشند که ارزیابی در قضاوت علمی تاثیرگذار است. داوران باید با نویسنده بر حسب نگرانیهایی که در مورد مقاله دارند، صادق باشند. داوران باید قضاوت علمی خود را به میزان کافی تشریح و از آن حمایت کنند؛ یعنی آنها باید جزئیات و اطلاعات کافی جهت توجیه توصیههای خود به نویسنده را برای سردبیر فراهم سازند. داوران نباید دوقطبی عمل کنند، برای نمونه از یک طرف ارزیابیهای بسیاری دوستانه و صمیمانه در مواجهه با نویسنده و از سوی دیگر ارزیابیهای بسیار منفی در نشست خصوصی با سردبیر داشته باشند.
بههنگام بودن
داوران باید در ارزیابیها و داوریهای خود سریع عمل کنند. اگر داوری در سررسید زمانی تعیین شده (حداکثر یک ماه) نمیتواند عمل کند، باید هرچهزودتر با سردبیر برای تعیین مدت زمان بیشتر یا انتخاب داوری جدید تماس گیرد.